Republika Sowiecka – tak naprawdę tylko niewielu Litwinom ten status przypadł do gustu. Kłajpeda ze swoim portem morskim była jak uchylone okno Litwy na wielki świat. W czasach, kiedy przekraczanie granic między Wschodem a Zachodem nabrało w efekcie zimnej wojny rozmiarów bardzo drażliwego zjawiska politycznego, zainteresowanie wzbudziła historia Jonasa Pleškys stanowiąca idealny materiał na bestseller lub film hollywoodzki:

Kapitan „Czerwonego Października“

"Radziecki atomowy okręt podwodny „Czerwony Październik“ wypłynął z bazy w porcie Polarnyj w pobliżu Murmańska. Tylko kapitan statku wiedział, że miał to być jego ostatni rejs. Jakiś czas później cała atlantycka flota radzieckich okrętów wojennych otrzymała rozkaz ścigania „Czerwonego Października“, podczas gdy Amerykanie podnieśli alarm, bowiem odkryli, że zbliża się do ich brzegów atomowy okręt podwodny, mający na swoim pokładzie wystarczającą ilość zapasów broni, żeby zburzyć pół Ameryki. W ten sposób rozpoczęło się polowanie na „Czerwony Październik“. Pierwowzorem dla zrealizowanego na podstawie powieści Toma Clancy‘ego filmu był porucznik Jonas Pleškys, który służył niegdyś w bazie marynarki w Kłajpedzie i którego Clancy spotkał potem w USA.

W samym środku trwającej między USA i ZSRR zimnej wojny pojawił się 7 kwietnia 1961 r. w pobliżu szwedzkiej wyspy Gotlandii okręt zaopatrzeniowy radzieckiej marynarki wojennej (tzw. okręt desantowy), który zszedł z kursu. Cała załoga statku z wyjątkiem kapitana i jednego z marynarzy była święcie przekonana, że kieruje się ku bazie morskiej w łotewskim porcie Liepāja. Kapitan Jonas Pleškys zszedł z pokładu w towarzystwie wtajemniczonego marynarza rzekomo, by dokonać przeglądu kadłuba, i już nie wrócił na statek.

Jonas Pleškys urodził się w 1935 r. na niepodległej wtedy Litwie, zatem pięć lat wcześniej, zanim Litwa dostała się pod okupację radziecką. Jego rodzice zostali wywiezieni na Sybir, gdzie zmarli. Jonaszowi Pleškysowi i jego czterem siostrom udało się w zamęcie lat powojennych uniknąć tego samego losu. W 1959 r. Pleškys ukończył Szkołę Marynarki Wojennej w Leningradzie, najpierw służył na kilku statkach podwodnych zanim został kapitanem okrętu desantowego w Kłajpedzie, gdzie stacjonowała mała flota wywiadowczych okrętów podwodnych. Statek, którym dowodził, przydzielony do floty radzieckich atomowych okrętów podwodnych, przewoził odpady chemiczne do portu marynarki wojennej w Liepāji, lub zatapiał je w neutralnych wodach. Za ów skok przez „żelazną kurtynę“ i przekazanie Zachodowi dowodzonego przez siebie okrętu sąd radziecki wydał na Jonasza Pleškysa zaocznie wyrok śmierci. Jego losy stały się zarazem pierwowzorem jednego z najsłynniejszych filmów o zimnej wojnie."

Bądź aktywny


źródło: Vigantas Vareikis: 99 Stories about Klaipėda, Klaipėda 2009.