Jak właściwie wyglądało życie codzienne mieszkańców ziem pruskich? To pytanie nie jest tak banalne, jakby się wydawało na pierwszy rzut oka. Istniejąca w Niemczech bogata literatura poświęcona pamięci historycznej upowszechnia przednowoczesny obraz zaginionego świata folwarków i chłopów, oraz Królewca jako stołecznego miasta o charakterze głównie preindustrialnym. W Polsce Warmia i Mazury uważane są za atrakcyjne pod względem krajobrazowym regiony turystyczne, rzadziej jest jednak mowa o tym, jak wygląda życie mieszkańców poza tymi kilkoma tygodniami w lecie. W Rosji i na Litwie natomiast ziemie pruskie przedstawiane są jako siedziba wielkich zakładów przemysłowych i obiektów portowych.

 

Co oznaczają światy przeżywane?

Pojęciem „światów przeżywanych“ posługuje się wielu naukowców. W rozumieniu historyków kryje się za tym koncept, na który składają się wszystkie dziedziny życia ludzkiego, a mianowicie zarówno w praktycznym zakresie, jak np. organizacja dnia codziennego (mieszkanie, praca, wyżywienie, seksualność czy  komunikacja), jak i te bardziej abstrakcyjne z zakresu postaw, norm, wzorców, wiedzy lub oczekiwań (na przyszłość). By nie mieć do czynienia jedynie z mieszaniną zbyt odmiennych pojedynczych przypadków współczesne przekazy historyczne dokonują prób wiązania aspektów indywidualnych ze społecznymi i gospodarczymi strukturami. Jednostka nawiązuje interakcję z otoczeniem, stąd nazwa przedmiotu badań historycznych nie brzmi jedynie “życie”, a właśnie “światy przeżywane”. Ponieważ koncept “światów przeżywanych” jest tak wszechstronny, istniałoby w naszym przypadku niebezpieczeństwo, że wątek ten częściowo pokrywałby się z innymi, jak np. “Mężczyzni i kobiety” lub “Wiara”. Z tej przyczyny cała uwaga będzie skupiać się w tej części na dziedzinach takich jak gospodarka i życie zawodowe z jednej oraz na czasie wolnym i kulturze z drugiej strony.

Światy przeżywane na ziemiach pruskich – (żadna) klasyka

Nie chodzi o to, że w podręcznikach szkolnych i analizach całościowych dotąd w ogóle nie było mowy o gospodarce czy społeczeństwie ziem pruskich. Przeważały w nich jednak opisy średniowiecznego państwa zakonu krzyżackiego oraz powszechnie przyjęte założenie jego siły ekonomicznej. Przyjmuje się więc, że zakon krzyżacki odegrał przewodnią rolę w zagospodarowaniu kraju, zakładaniu miast i wsi, budowie okazałych zamków, a także przyczynił się do ogromnego rozkwitu handlu i rzemiosła. Życie osadników wiejskich ukazywano głównie w usystematyzowanym ujęciu strukturalno-historycznym, koncentrując się na działalności zasadźców, regulacji nadawania ziemi oder na umowach odnośnie zagospodarowywania i zwolnienia od podatków. Czyta się te suche wywody niekiedy dość opornie. W przypadku ważniejszych i przedstawianych raczej już tylko skrótowo wydarzeń z historii najnowszej skupiano się m.in. na rozbudowie sieci kolejowej, Zakładach Schichau w Elblągu, pierwszej kolejce elektrycznej w Kłajpedzie, a także dobrej infrastrukturze szkół, drukarni, plebanii i seminariów nauczycielskich Małej Litwy, czasem tylko uzupełniając ten opis o przypominające idyllę ilustracje kurońskich łodzi rybackich.

Wybór źródeł w wątku “Światy przeżywane” daje możliwość przybliżenia nowej perspektywy tego zagadnienia. Interesujące są zwłaszcza te teksty i ilustracje, które wychwytują sytuacje odbiegające od znanych dotąd struktur i uwzględnianych systemów władzy, które ukazują kontrasty między życiem codziennym, a niecodziennymi doświadczeniami, i które dopuszczają do głosu mniej dotychczas uwzględniane grupy ludności, jak np. Sinti na ziemiach pruskich.