Projekt "Das ‚Pruzzenland’ als gebrochene Erinnerungsregion. Konstruktion und Repräsentation eines europäischen Geschichtsraums in Deutschland, Polen, Litauen und Russland seit 1900" został ukończony w 2015 roku. Od tego czasu strona internetowa nie była aktualizowana.

------------------------------

O stronie 

„Ziemie pruskie“. Nowe spojrzenie na prawie całkiem zapomniany kraj to wielojęzyczna kolekcja opracowanych jako materiały dydaktyczne historycznych źródeł w wersji digitalnej, której adresatami są uczniowie i uczennice w wieku 14 do 18 lat bliżej zainteresowani historią.

Geneza:

Początek dały podręczniki szkolne. Ich analiza pod kątem tematu byłych Prus Wschodnich jako regionu podzielonych wspomnień została zrealizowana przez pracowników Leibniz-Institut für Bildungsmedien | Georg-Eckert-Institut w Brunszwiku (pl.: Leibniz Instytut Mediów Edukacyjnych | Instytut Georga Eckerta, w skrócie GEI) oraz pracowników Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w ramach projektu badawczego, finansowanego przez Deutsche Forschungsgemeinschaft (pl.: Niemiecka Fundacja Badawcza, w skrócie DFG) i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (http://www.v-r.de/de/title-0-0/das_pruzzenland_als_geteilte_erinnerungsregion-1032965). Przedmiotem badań był historyczny region w północno-wschodniej części Europy, odznaczający się nie tylko zróżnicowaniem tradycji kulturowych i wieloetnicznością, ale będący także miejscem konkurujących ze sobą roszczeń terytorialnych poszczególnych narodów. W Niemczech region nosi nazwę „Ostpreußen“ (Prusy Wschodnie), w Polsce „Warmia i Mazury“, na Litwie „Okręg Kłajpedy“ Klaipėdos kraštas) lub „Mała Litwa“ (Mažoji Lietuva), a w Rosji „Obwód Kalinigradzki“ (Oblast‘ Kaliningrad). Czy rozumie się przez te pojęcia za każdym razem to samo? Próba odpowiedzi na to pytanie znajduje się tutaj (Link: Gdzie tak naprawdę leżą ziemie pruskie?“). W pierwszej fazie prac dokonano międzynarodowej analizy porównawczej kultur pamięci i konstrukcji tożsamości w medium przekazu społeczno-kulturowego jakim jest podręcznik szkolny, obejmując badaniem dzieje czterech państw: Niemiec, Polski, Litwy i Rosji od początku XX w. po dzień dzisiejszy. W projekcie “Ziemie pruskie/Pruzzenland” dogłębnie rozważono kwestię potencjału tego wieloetnicznego i transgranicznego regionu w kształtowaniu nowej narracji historii Europy.

W fazie drugiej podjęto się wyzwania udostępnienia zgromadzonego w toku badań zasobu wiedzy społeczności edukacyjnej, rozpoczynając prace nad transgraniczną i wielojęzykową kolekcją historycznych dokumentów źródłowych, które zostały zdigitalizowane i opracowane w formie materiałów dydaktycznych dla uczniów i uczennic szkół średnich (kształcenie drugiego stopnia; Sekundarstufe II) w Niemczech, Polsce, na Litwie i w Rosji.

Wątki tematyczne:

Prezentowana kolekcja cyfrowa historycznych źródeł ukazuje ziemie pruskie w 10 różnych wątkach tematycznych. Opracowane w perspektywie historii kulturowej i strukturalnej wątki w przeważającej części pozbawione są narodowych i etnicznych konotacji. Jeśli już odwołujemy się do wzorców interpretacyjnych określonych narodowo lub etnicznie, czynimy to ze świadomością, że funkcjonujące przez lata utarte narracje nie powinny być lekceważone, ale poddane krytycznej ocenie i dekonstrukcji.

Wątki tematyczne wyodrębniono częściowo w oparciu o wyżej wymienione badania porównawcze, a częściowo o bieżące ogólne zagadnienia historii i kulturoznawstwa: 1) Prusowie, 2) 1410 r., 3) Migracje, 4) Wiara, 5) Osobistości, 6) Światy przeżywane, 7) Państwo, miasto, rzeka, 8) Mężczyźni i kobiety, 9) Wolność oraz 10) Żydzi. Taki wybór wątków umożliwia uzupełnienie luk, jakie odnośnie ziem pruskich istnieją w podręcznikach, a nawet w badaniach historycznych po dzień dzisiejszy. Wyjątkowy, innowacyjny charakter prezentowanej kolekcji digitalnych źródeł historycznych w formie dydaktycznej wynika więc z tego, że przekazuje ona treści wybiegające poza dotychczasowe narracje i tradycje interpretacji. Z wyjątkiem wątków Prusowie i 1410 r. kolekcja zwraca większą uwagę na czasy współczesne, aniżeli miało to zazwyczaj miejsce w niektórych dotychczasowych syntezach odnoszących się do ziem pruskich. W historiografii niemieckiej przez długi okres czasu panował zwyczaj przedstawiania historii ziem pruskich jako historii utraconego regionu niemieckiego, narracja kończyła się zatem z reguły na roku 1945. W okresie komunizmu w Polsce, na Litwie i w Rosji historia regionalna traktowana była marginalnie. Dopiero po przełomie 1989/91 r. udało się naukowcom i podmiotom społeczeństwa obywatelskiego przełożyć tematykę regionalnej kultury, literatury i historiografii z centralistycznej i nastawionej narodowo perspektywy na nowe, kompleksowe spojrzenie na wieloetniczne dziedzictwo regionu. W przypadku ziem pruskich najlepszymi przykładami są tu działająca pod hasłem „Otwartego regionalizmu” Wspólnota Kulturowa „Borussia” z Olsztyna, jak również projekt Jurija W. Kostjašova realizowany metodą oral history, w którym badacz analizuje doświadczenia przybyłych do Obwodu Kalinigradzkiego po 1945 r. nowych osadników. Do Okręgu Kłajpedy odnosi się szereg prac historyków litewskich, zwłaszcza opublikowanych przez nich bogato ilustrowanych albumów poświęconych historii XX w. Polski socjolog Andrzej Sakson opublikował ostatnio gruntowną analizę tematu, uwzględniając całość ziem pruskich w okresie po 1945 r. 

Wszytkie przedstawione w kolekcji wątki tematyczne w niektórych punktach schodzą się ze sobą, a częściowo nawet pokrywają. I tak na przykład w wątku Żydzi znajdujemy wszystkie aspekty życia i doświadczeń dziejowych społeczności żydowskiej, podczas gdy kwestie wiary są tutaj tylko jednym z wielu aspektów. Odwrotna sytuacja przedstawia się w wątku Wiara, gdzie cała uwaga skupia się na wielości kultur i różnorodności życia religijnego regionu. Podobną sytuację napotykamy, porównując wątek Światy przeżywane, który zajmuje się relacjami z przyrodą w okresie przednowoczesnym, z wątkiem Państwo, miasto, rzeka, uwzględniającym także świadectwa działania człowieka i jego indywidualne interpretacje wydarzeń.

Prezentowana kolekcja historycznych źródeł w formie materiałów dydaktycznych skupionych wokół 10 wątków proponuje podparte badaniami naukowymi nowe spojrzenie na historię regionu. Nie byłoby to możliwe bez źródeł, w których dają się rozpoznać oryginalne podejścia badawcze oparte na historii wzajemnych relacji i „przestrzeni powiązań” (historia transgraniczna, lub „ponad granicami”, z fr.: histoire croisee i ang.: entangled history), a w każdym razie rozbieżne z tradycyjnymi historycznymi narracjami narodowymi.

Źródła:

Przekrój dziesięciu prezentowanych wątków obejmuje w miarę możliwości na równi perspektywę niemiecką, polską, rosyjską i litewską. Przyporządkowanie narodowe czy etniczne większości źródeł zawartych w wątkach, takich jak Żydzi, Światy przeżywane lub Państwo, miasto, rzeka, i tak nie jest możliwe. Zarysowujące się na tych przykładach kryteria wyboru źródeł stanowią odpowiedź na panujący w historiografii i podręcznikach szkolnych przez długi okres czasu zwyczaj idealizowania własnej perspektywy narodowej. Odpowiedź na pytanie, jakie osoby rozpoznawalne pod względem narodowym lub etnicznym miały w jakim okresie jak wielki wpływ na dzieje ziem pruskich, i tak nie może być jednoznaczna. Już historyk Hartmut Boockmann zaznaczył, że pozbawione weryfikacji rzutowanie sytuacji stosunków narodowościowych z lat przed II wojną światową na realia czasów dawniejszych zakrawałoby na anachronizm.

Kolekcja źródeł zawiera ogółem około 120 dokumentów źródłowych, w przybliżeniu po 12 na każdy wątek. Wykorzystano w niej różne rodzaje źródeł: teksty, ilustracje, mapy, nagrania audio i wideo. Cechą szczególną kolekcji jest, że zawarte w podręcznikach teksty, mapy i ilustracje również pojmowane i analizowane są jako źródła. Przejmuje ona tym samym historyczne i kulturoznawcze podejście badawcze Georg-Eckert-Institut – Leibniz-Institut für internationale Schulbuchforschung, traktujące podręcznik szkolny jako przedmiot analiz, w którym znajdują swoje odbicie kultury pamięci i konstrukcje tożsamości.

W kolekcji wykorzystano źródła udostępnione przez biblioteki, archiwa i muzea, dokumenty źródłowe z wybranych podręczników szkolnych, publikacje źródłowe, a także różne łatwo dostępne i atrakcyjne dla uczniów i uczennic oferty internetowe, które wymagają jednak wnikliwej ekspertyzy i klasyfikacji z punktu widzenia naukowego i dydaktycznego.

Nasza kolekcja cyfrowa nie ma na celu wyczerpującego udokumentowania określonego zbioru źródeł, jakie obowiązuje naukowe edycje źródłowe. Celem jest zainspirowanie badań tego wieloetnicznego regionu Europy w kontekście analiz porównawczych, wieloperspektywicznych i transgranicznych. Na tym tle strona internetowa „Ziemie pruskie” nie jest zamkniętym w sobie statycznym tworem, lecz zwraca się do osób zainteresowanych, zapraszając ich, aby swoimi komentarzami, propozycjami i wskazówkami wzięły udział w dalszej rozbudowie kolekcji (Link auf Kontakt).  

Wielojęzyczność:

Wszystkie dokumenty źródłowe zostały zdigitalizowane oraz przetłumaczone, i są dostępne w językach niemieckim, polskim, rosyjskim i litewskim. Wyjątkowość prezentowanej kolekcji źródeł wywodzi się z jej wielojęzyczności, która nadaje stronie na tle oferty mediów edukacyjnych Niemiec, Polski, Litwy i Rosji specyficzny, dotąd rzadko jeszcze spotykany charakter.  

Opracowanie poszczególnych wersji językowych stanowiło ogromne wyzwanie: Dokument źródłowy, komentarz lub tekst wprowadzający, które uczniom i uczennicom jednego kraju mogły wydawać się znajome, a nawet oczywiste, wymagały objaśnień i przedstawienia w kontekście w przypadku uczniów i uczennic pozostałych krajów. Od kilku lat trwa w naukach humanistycznych i w kulturoznawstwie intensywna debata pod hasłem „Procesy przekładu kulturowego“, która zajmuje się nie tylko fenomenem tłumaczenia rozumianego jako wyzwanie lingwistyczne, ale również próbuje dać odpowiedź na bardziej jeszcze zasadnicze pytanie, mianowicie jak wobec odmiennych historycznych i kulturowych doświadczeń tłumaczyć pewne wartości i poglądy na język innego kraju w kontekście poprawności politycznej i kulturowej.

Na tym tle szczególne znaczenie przypada dokonanym  w ramach prezentowanej kolekcji źródeł tłumaczeniom. Każda z tłumaczek posiada nie tylko historyczne wykształcenie, ale opublikowała również własne badania naukowe na temat kultury pamięci, konstrukcji tożsamości i „reprezentacji“ historii.

Podczas wdrażania przemyśleń nad „procesami przekładu kulturowego” w praktyce udało się znaleźć własny adekwatny sposób prezentacji niniejszej kolekcji. Uczniowe i uczennice w Niemczech, Polsce, Rosji i na Litwie mają wspólny dostęp do całości zbioru źródel i tekstów uzupełniających. W niektórych miejscach teksty uzupełniające zawierają niezbędne kontekstualizacje. Poprzez surfowanie po stronie w poszukiwaniu interesujących źródeł i tekstów uczniowie mają cały czas możliwość zapoznawania się z innymi, nie znanymi im dotąd opiniami, co jest wyraźnym życzeniem i intencją twórców kolekcji.Jedynie w rubryce Czytaj dalej ze względów pragmatycznych położono nacisk na to, by uczniowie i uczennice otrzymali w pierwszym rzędzie zalecane lektury i odsyłacze internetowe umożliwiające im dalszą recepcję w ojczystym języku. Wymienione tam piśmiennictwo fachowe zawiera również tytuły dzieł w innych językach. Uczniowie i uczennice będą w wielu miejcach kolekcji i tak mieli styczność z innymi wersjami językowymi: w filmach wideo i mapach, które pozostawiono w wersji oryginalnej, dołączając do nich jedynie przetłumaczoną transkrypcję bądź legendę mapy. Format cyfrowy z zasady faworyzuje samodzielną obsługę kolekcji źródeł, ułatwiając szybkie przechodzenie między poszczególnymi wersjami językowymi: niemiecką, polską, rosyjską i litewską.  

Znaczenie kolekcji dla dydaktyki przedmiotu:

Tak w Niemczech, jak i w Polsce, na Litwie i w Rosji dzieje ziem pruskich nie są objęte programem nauczania (Link auf die Curricula Work Station). Dydaktyka regionalna w wielu europejskich systemach edukacji nie stanowi przedmiotu nauczania, lub co najwyżej objęta jest niewielką liczbą godzin lekcyjnych. Patrząc pozytywnie jednak pozostawia to dużą elastyczność w tworzeniu innowacyjnych ofert dydaktycznych pozwalającą na zgłębianie potencjałów w poszukiwaniu nowej narracji europejskiej historii.

Adresatami prezentowanej kolekcji digitalnych i  opracowanych jako materiały dydaktyczne historycznych źródeł są uczniowie i uczennice w wieku 14 do 18 lat, którzy bliżej interesują się historią i którzy chcą korzystać ze strony internetowej do przygotowania referatów, sporządzania specjalistycznych prac pisemnych, prac metodą projektów, prac konkursowych, oraz do wycieczek klasowych i ekskursji.

Każdy wątek wprowadza krótki tekst, który uwzględnia aktualny stan wiedzy badawczej, każde źródło zaś opatrzone jest komentarzem, który zawiera historyczną i metodyczną kontekstualizację danego dokumentu. W skład środków dydaktycznych prezentowanej kolekcji źródeł weszły propozycje zadań do pracy z poszczególnymi źródłami stanowiące przykłady ćwiczeń aktywizujących dla uczniów („Bądź aktywny”), alfabetyczny i ugrupowany według rodzaju materiału indeks oraz kalendarium. Twórcy strony nie wyposażyli jej w funkcję wyszukiwania, zakładając, że uczniowie i uczennice będą z niej korzystać bardziej do przeglądania, odkrywania i zgłębiania źródeł, aniżeli do wyszukiwania ukierunkowanego, które potrzebne jest raczej w naukowych edycjach źródeł.

Podziękowania:

Prezentowana cyfrowa kolekcja historycznych źródeł w formie materiałów dydaktycznych nie mogłaby powstać w tej formie bez różnych form pomocy i współpracy ze strony kooperujących badaczy i instytucji, a także bez życzliwego wsparcia, jakim było udzielenie zgody na publikację. Pragniemy im wszystkim w tym miejscu jak najserdeczniej podziękować. Specjalne podziękowanie należy się Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung w Marburgu za dużą, wychodzącą poza ramy zwykłej kooperacji współpracę, m.in. za  udostępnienie Zbiorów Naukowych instytutu (Kolekcja Map, Archiwum Zdjęciowe). Każde udostępnione źródło zawiera szczegółowe dane bibliograficzne, sygnaturę archiwalną lub adres internetowy.

Impressum:

Prezentowana digitalna kolekcja opracowanych jako materiały dydaktyczne historycznych źródeł jest oparta na zasadach wieloperspektywiczności, wielojęzykowości oraz na idei open access. Nie służy żadnym interesom komercyjnym, ale wyłącznie celom edukacji. Finansowana przez Deutsche Forschungsgemeinschaft strona przestrzega standardów rzetelności i dobrej praktyki naukowej.

Koordynacja i dydaktyzacja: dr Stephanie Zloch

Redakcja: Antigoni Loukovitou

Współpraca fachowa i dydaktyczna: prof. dr hab. Grzegorz Białuński, Marret Bischewski, Philipp Gajuk, prof. dr hab. Jan Gancewski, Miriam Körner, dr Kerstin von der Krone, dr hab. Izabela Lewandowska, dr Robert Maier, Susanne Nikonorow, dr Dirk Sadowski, dr Maren Tribukait

Tłumaczenia: dr Ewa Herfordt (język polski), Vilija Gerulaitiėne (język litewski) dr Oksana Nagornaja (język rosyjski)

Web design: Christoph Schüssler (Link)

IT: Connecta (Link)